İstanbul’un sahneleri sadece oyunların değil, bir toplumun hafızasının da perdesini açar. Tiyatro; kentin kültürel ritmini, siyasal iklimini, sınıfsal yapısını ve hatta mimarisini belgeleyen canlı bir sanat formudur. Ancak İstanbul’da tiyatronun 100 yıllık tarihi, sadece yükseliş değil, aynı zamanda bir mekân ve hafıza kaybı hikâyesidir.
1920’ler – Cumhuriyetin İlk Yılları: Sahneyle Tanışan İstanbul
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte şehirde sahne sanatları hızla yaygınlaştı. O dönem İstanbul’un en bilinen tiyatro sahneleri arasında:
* Darülbedayi (Bugünkü Şehir Tiyatroları)
* Tepebaşı Dram Tiyatrosu
* Kadıköy Apollon Sineması’ndaki seyyar sahneler
Bu yapılar, sadece tiyatro değil; dönemin edebiyat, resim ve müzik çevrelerinin de buluşma noktasıydı.
1950–70 Arası: Salonlar Çağı
Bu dönem, tiyatronun şehirde kurumsallaştığı, yeni salonların açıldığı, yerel toplulukların sahne kurduğu bir altın çağdır.
* Muhsin Ertuğrul’un Şehir Tiyatroları’na katkısı
* Kenter Tiyatrosu’nun açılışı (1959)
* Dormen, Haldun Taner, Gülriz Sururi gibi özel topluluklar
* Beşiktaş Kültür Merkezi (BKM) gibi kült merkezlerinin doğuşu
Mahalle aralarında küçük sahneler, dernek salonları ve apartman altlarında tiyatro yapan gruplar İstanbul’a yayıldı.
1980’ler – Zor Zamanlar ve Yeni Diller
12 Eylül sonrası siyasi baskılar nedeniyle bazı sahneler kapatıldı, oyunlar sansüre uğradı.
Ancak alternatif sahne arayışları, politik tiyatro, kent dışına açılan turneler bu dönemde arttı.
* Kadıköy ve Beyoğlu dışındaki ilçelerde ilk kez tiyatro salonları kuruldu.
* Mekan tiyatrosu (atölyelerde, sokakta, kafede oyun) gibi yeni anlatım biçimleri filizlendi.
2000’ler – AVM’lerde Tiyatro, Tiyatrosuz Mahalleler
Yeni yüzyılda özel tiyatrolar kurumsallaşmak için mücadele ederken;
* AVM içi salonlara sıkışan tiyatro, merkezi semtlere gömüldü.
* Pek çok sahne kira artışları, destek eksikliği ya da imar değişiklikleri nedeniyle kapandı.
İstanbul’da sadece 15 yılda kapanan tiyatro sahneleri:
* Üsküdar Oyuncuları Sahnesi
* Studio Oyuncuları Sahnesi
* Müjdat Gezen Tiyatrosu Bahariye Sahnesi
* DOT Kanyon
* Bo Sahne
Bu kayıplar, kentsel dönüşümün kültür üzerindeki etkisinin en görünür örnekleri oldu.
İstanbul sahnesi, sadece sanat değil; toplumsal vicdan, tarih, eğilim, kimlik demektir.
100 yıllık tiyatro tarihi, bu kentin nasıl dinlediğini, tepki verdiğini, değiştiğini gösteren bir aynadır.
